Cermodern
Bir Şehir Kurmak: Ankara (1923-1933)
Sergi, modern Ankara’nın ilk genişlemesi sayılan Yenişehir’in 1933 tarihindeki konut ve kamu yapılarından oluşan durumunu modelleyerek yeni bir bilgi alanı ortaya çıkarmakta. On yıllım genö cumhuriyetin on yıllık başkenti, barınma ve hükümet merkezini oluşturma amacıyla genişlemek zorunda kalmıştır. Bu genişleme entelektüel, teknolojik ve mali kapasiteye bağımlı olarak gerçekleşmiş , küresel dünyayla karşılaştırılabilir bir yerellik ortaya çıkmıştır.
Bugün, Kızılay olarak bildiğimiz, Sıhhiye Köprüsü’nden Meclis Kavşağı’na kadar olan Yenişehir’in ilk on yılında gerçekleşen yapılaşmayı oluşturan 280 konuttan 9’u, 31 kamu yapısından 18’i ayakta kalabilmiştir. Yapılaşma üslubu olarak “moderne 5 kala” gerçekleşen ilk Ankara ve sunduğu deneyim, tarihin ve yıkımın tozlu sayfalarında unutulmuştur.
Şehrin İnsanları
“Yeni Şehir”in “Yeni İnsan”ları her yerdedir: İşte milletvekilleri, paşalar, yeni bürokratlar ve memurlar, yargıçlar, hakimler ve savcılar, doktorlar ve başhekimler, hapishane memurları, elçilik kavasları. Modern toplumun görev tanımları net yazılmamış görev erleri olarak demiryolcular, otobüs şoförleri, biletçiler, çöpçüler, postacılar, getir-götürcüler, hastabakıcı, dadılar, katipler, banka memurları, bahçıvanlar, itfaiye erleri, tiftik tüccarları, bezazlar, arzuhalciler, savaş kaçkınları, genelev kadınları...
Kamusal Modernleşme
Başkente uygun bir belediyenin kurulması ve yeni yolların planlanması, yeni yerleşim yerlerinin düzenlenerek imara açılması, kentin toplu taşım sisteminin oluşturulması, belediye hizmetlerinin toplum sağlığı, yangın, su ve elektrik, kanalizasyon alanlarında örgütlenmesi, kent sakinlerinin gıda ve yakacak tedariklerinin oluşturulması ilk beş yılda öncelikli konular olmuştur.
Yeni Konut
“Yeni İnsan”ın barınma gereksinimini karşılamak üzere tasarlanan “Yeni Konut” Ankara’da 1923-33 arasındaki arayışların karşılığından daha iyi bir yanıt bulamaz. Bir yandan eski şehirde ara dolgu, doku iyileştirme, İstanbul apartmanı gerçekleştirme ve hatta İstanbul’dan “baraka taşıyarak mahalle kurma” gibi tasarruflar varken, öte yandan yeni şehirde, yeni Medeni Kanun uzantısında çekirdek aile konutu yapılmaktadır.
Ulusal Egemenlik
Ulusal egemenliğin kentin her noktasında hissedilmesinin sağlanması, 1924-25 ve 1928-32 yıllarında yapılan Ankara planlarıyla meşrulaştırılacaktır. Ancak yürütme, plancılığın bir adın önünde gitmektedir. Tanpınar’ın tanımı nettir: “Şehrin aktüalitesi biraz da bu yeni binalarla Mustafa Kemal’in hayatıydı. Bu nerede basıldığı bilinmeyen, hatta hiç elinize geçmeyen fakat sizden başka herkesin okuduğu ve her ağzın beraberce size naklettiği bir gazeteye benziyordu.”
Kent ve Park Kültürüni Oluşturmak
Millet Bahçesi’nin geçmişi ve önemi, 1900’lerden gelen bir küçük kent merkezi parkı oluşunda yatmaktadır. Kır ve kentin iç içeliği, modern kentin 20. yüzyıl başında ortaya çıkardığı park kültürü olgusu ile vurgulanan bir özelliktir. Nitekim ileride Atatürk Orman Çiftliği, sanki üç yıl içinde bir şeyleri de kanıtlamaya başlamıştır. Bozkırlık Ankara için bir yazgı değildir.
Anma Kültürünü Yaratmak
Ankara’da anma kültürünün ilk önerilerini plancı Lörcher’in ortaya sürmüş olması şaşırtıcı değildir. Zaman içerisinde heykel, meydan ve caddelerin yanı sıra sokak, geçit, park ve benzeri mekan ve nesnelerdeki adlandırma da, cumhuriyetin kurucu kişilerine özgülenecek ve bir kamusal mekan/anma kültürü, kültürü barınmanın yanına yerleştirerek, kültürün barınma kadar güçlü anılmasına da yatırım yapmaktadır.
Modern Yenişehir’i Kurmak
Başından beri Belediye ve Vakıf İdaresi tarafından yürütülüp inceltilen yeni bir şehir kurma pratiği, yönetici kurum ve kişileri “ilk konut kooperatifini” keşfetmeye yönlendirmiştir. Ankara Memurin Kooperatif Şirketi, Yenişehir bölgesindeki konutların olası sahiplerini krediyle destekleyen; farklı konut tiplerinin bütün kesimlere sunulmasını sağlayan bir kolaylaştırıcı modern aracıdır. 1933’te altyapı tamamdır: Mimari modernizm kapıdadır!
Sergi, modern Ankara’nın ilk genişlemesi sayılan Yenişehir’in 1933 tarihindeki konut ve kamu yapılarından oluşan durumunu modelleyerek yeni bir bilgi alanı ortaya çıkarmakta. On yıllım genö cumhuriyetin on yıllık başkenti, barınma ve hükümet merkezini oluşturma amacıyla genişlemek zorunda kalmıştır. Bu genişleme entelektüel, teknolojik ve mali kapasiteye bağımlı olarak gerçekleşmiş , küresel dünyayla karşılaştırılabilir bir yerellik ortaya çıkmıştır.
Bugün, Kızılay olarak bildiğimiz, Sıhhiye Köprüsü’nden Meclis Kavşağı’na kadar olan Yenişehir’in ilk on yılında gerçekleşen yapılaşmayı oluşturan 280 konuttan 9’u, 31 kamu yapısından 18’i ayakta kalabilmiştir. Yapılaşma üslubu olarak “moderne 5 kala” gerçekleşen ilk Ankara ve sunduğu deneyim, tarihin ve yıkımın tozlu sayfalarında unutulmuştur.
Şehrin İnsanları
“Yeni Şehir”in “Yeni İnsan”ları her yerdedir: İşte milletvekilleri, paşalar, yeni bürokratlar ve memurlar, yargıçlar, hakimler ve savcılar, doktorlar ve başhekimler, hapishane memurları, elçilik kavasları. Modern toplumun görev tanımları net yazılmamış görev erleri olarak demiryolcular, otobüs şoförleri, biletçiler, çöpçüler, postacılar, getir-götürcüler, hastabakıcı, dadılar, katipler, banka memurları, bahçıvanlar, itfaiye erleri, tiftik tüccarları, bezazlar, arzuhalciler, savaş kaçkınları, genelev kadınları...
Kamusal Modernleşme
Başkente uygun bir belediyenin kurulması ve yeni yolların planlanması, yeni yerleşim yerlerinin düzenlenerek imara açılması, kentin toplu taşım sisteminin oluşturulması, belediye hizmetlerinin toplum sağlığı, yangın, su ve elektrik, kanalizasyon alanlarında örgütlenmesi, kent sakinlerinin gıda ve yakacak tedariklerinin oluşturulması ilk beş yılda öncelikli konular olmuştur.
Yeni Konut
“Yeni İnsan”ın barınma gereksinimini karşılamak üzere tasarlanan “Yeni Konut” Ankara’da 1923-33 arasındaki arayışların karşılığından daha iyi bir yanıt bulamaz. Bir yandan eski şehirde ara dolgu, doku iyileştirme, İstanbul apartmanı gerçekleştirme ve hatta İstanbul’dan “baraka taşıyarak mahalle kurma” gibi tasarruflar varken, öte yandan yeni şehirde, yeni Medeni Kanun uzantısında çekirdek aile konutu yapılmaktadır.
Ulusal Egemenlik
Ulusal egemenliğin kentin her noktasında hissedilmesinin sağlanması, 1924-25 ve 1928-32 yıllarında yapılan Ankara planlarıyla meşrulaştırılacaktır. Ancak yürütme, plancılığın bir adın önünde gitmektedir. Tanpınar’ın tanımı nettir: “Şehrin aktüalitesi biraz da bu yeni binalarla Mustafa Kemal’in hayatıydı. Bu nerede basıldığı bilinmeyen, hatta hiç elinize geçmeyen fakat sizden başka herkesin okuduğu ve her ağzın beraberce size naklettiği bir gazeteye benziyordu.”
Kent ve Park Kültürüni Oluşturmak
Millet Bahçesi’nin geçmişi ve önemi, 1900’lerden gelen bir küçük kent merkezi parkı oluşunda yatmaktadır. Kır ve kentin iç içeliği, modern kentin 20. yüzyıl başında ortaya çıkardığı park kültürü olgusu ile vurgulanan bir özelliktir. Nitekim ileride Atatürk Orman Çiftliği, sanki üç yıl içinde bir şeyleri de kanıtlamaya başlamıştır. Bozkırlık Ankara için bir yazgı değildir.
Anma Kültürünü Yaratmak
Ankara’da anma kültürünün ilk önerilerini plancı Lörcher’in ortaya sürmüş olması şaşırtıcı değildir. Zaman içerisinde heykel, meydan ve caddelerin yanı sıra sokak, geçit, park ve benzeri mekan ve nesnelerdeki adlandırma da, cumhuriyetin kurucu kişilerine özgülenecek ve bir kamusal mekan/anma kültürü, kültürü barınmanın yanına yerleştirerek, kültürün barınma kadar güçlü anılmasına da yatırım yapmaktadır.
Modern Yenişehir’i Kurmak
Başından beri Belediye ve Vakıf İdaresi tarafından yürütülüp inceltilen yeni bir şehir kurma pratiği, yönetici kurum ve kişileri “ilk konut kooperatifini” keşfetmeye yönlendirmiştir. Ankara Memurin Kooperatif Şirketi, Yenişehir bölgesindeki konutların olası sahiplerini krediyle destekleyen; farklı konut tiplerinin bütün kesimlere sunulmasını sağlayan bir kolaylaştırıcı modern aracıdır. 1933’te altyapı tamamdır: Mimari modernizm kapıdadır!
Yorumlar
Yorum Gönder